Mediacje rodzinne

MOŻLIWOŚCI PROWADZENIA MEDIACJI W SPRAWACH RODZINNYCH

W sprawach rodzinnych wyróżnić można trzy podstawowe typy mediacji: mediację zmierzającą do pojednania małżonków, mediację w innych sprawach ważnych dla rodziny w trakcie postępowania o rozwód lub separację oraz mediację w innych sprawach rodzinnych.

I.Mediacja zmierzające do pojednania małżonków.

Małżeństwo Państwa Kowalskich przeżywa kryzys. Kłócą się i mimo wspólnych dzieci rozważają rozwód. Państwo Kowalscy mimo tego chcieliby jednak spróbować wyjść z kryzysu i utrzymać związek małżeński. W czym może Im pomóc mediacja? Co mogą za jej pośrednictwem ustalić? Czy taką możliwość mają również w sądzie? Jaki będzie koszt i czas mediacji? Jakie przyniesie ona korzyści całej Rodzinie?

W miejsce dotychczasowego postępowania pojednawczego wprowadzono przepisy o mediacji. Sąd może kierować do niej małżonków, gdy okoliczności będą wskazywały, że istnieją widoki na utrzymanie małżeństwa. Małżonkowie mogą też sami zawrzeć umowę o mediację lub też jedno z nich może wystąpić z takim wnioskiem. Mediacja odbędzie się wtedy, gdy druga strona wyrazi na nią zgodę.

Co zwaśnieni małżonkowie mogą osiągnąć dzięki mediacji?

Celem mediacji jest pogodzenie zwaśnionych małżonków i ustalenie warunków dalszego wspólnego pożycia, podjęcie działań naprawczych mających pomóc małżonkom w rozwiązaniu problemów, które doprowadziły do kryzysu (np. terapia małżeńska, terapia uzależnieniowa, leczenie depresji) bądź też rozwiązanie problemów, które były podłożem konfliktów, jak np. podział obowiązków domowych lub gospodarowanie budżetem rodzinnym. Gdy jednak nie uda się osiągnąć porozumienia, w trakcie postępowania mediacyjnego możliwe jest przykładowo ustalenie warunków rozstania i podziału majątku. Podczas rozmowy z mediatorem zwaśnieni małżonkowie mają okazję omówić między sobą sprawy i problemy, które według nich doprowadziły do małżeńskiego kryzysu. Bardzo często dotyczą one nie tylko kwestii finansowych, ale również bieżących spraw życia codziennego.

W tej kwestii mediacja niewątpliwie ma przewagę nad postępowaniem w sądzie, w którym sędzia skupiony jest na merytorycznym rozstrzygnięciu meritum sprawy, a nie pomaga znaleźć zwaśnionym małżonkom drogi do porozumienia. Podczas rozprawy sądowej brak jest czasu na omawianie potrzeb i uczuć, ani na wyrażenie swoich oczekiwać w stosunku do partnera. Liczy się tylko merytoryczny rezultat. Podczas mediacji, nawet jeśli małżonkowie nie osiągną kompromisu, dostrzegą, że wciąż jeszcze możliwy jest między nimi dialog. Istnieje duża szansa na poprawienie między nimi relacji. Podczas krótkiego czasu trwania mediacji mogą nie dojść do porozumienia, które jednak może zostać wypracowane przez nich już poza sala mediacyjną.

Ile trwa mediacja?

Pozytywnym aspektem mediacji w stosunku do postępowania sądowego jest czas jej trwania i czas oczekiwania na mediację. W postępowaniach w sprawach rodzinnym czas oczekiwania na rozprawę przekracza niejednokrotnie kilka miesięcy, podczas gdy czas na spotkanie mediatorem nie przekracza w wielu przypadkach kilku dni. Na podstawie obserwacji można wnioskować, że cały proces mediacji może zakończyć się w przeciągu miesiąca, taki rygor narzuca mu kodeks postępowania cywilnego, podczas gdy sprawy sądowe mogą ciągnąć się latami.

Jakie są koszty mediacji?

W przypadku mediacji umownej (czyli takiej, na którą strony wyrażają zgodę w umowie zawartej między nimi a mediatorem) wysokość wynagrodzenia mediatora uzależniona jest od postanowień pisemnej umowy, która strony zawarły z mediatorem. Mediatorzy indywidualni sami wyceniają wartość oferowanych przez siebie usług, a koszty mediacji uzależniają od liczby przeprowadzonych posiedzeń mediacyjnych lub zawiłości sporu oddanego do mediacji. Z kolei poddanie się przez strony mediacji w ośrodku mediacyjnym jest najczęściej równoznaczne z wyrażeniem zgody na obowiązujące w nim opłaty postępowania mediacyjnego, które nie podlegają negocjacji. Zgodnie z Kodeksem Etyki Mediatora mediator jest zobowiązany do pouczenia stron przed wszczęciem mediacji o wysokości swojego wynagrodzenia oraz potencjalnych wydatkach związanych z prowadzeniem mediacji (np. o kosztach wynajęcia pomieszczenia, w którym mediacja będzie prowadzona czy wydatki związane ze sporządzeniem i wysłaniem zawiadomień o terminach spotkań.)

Również kwestia rozłożenia odpowiedzialności za koszty mediacji powinna zostać uzgodniona przed przystąpieniem stron do mediacji.

Możliwe są tu m.in. następujące rozwiązania:

• poniesienie kosztów po połowie lub w innym stosunku przez obie strony,
• obciążenie kosztami strony, której zachowanie spowodowało niepowodzenie mediacji,
• obciążenie kosztami strony, która wszczęła spór,
• zgoda na poniesienie kosztów przez stronę o silniejszej pozycji ekonomicznej.

W przeciwieństwie do mediacji umownej, w mediacji na którą strony skierował sąd, wynagrodzenie mediatora oraz wydatki mediatora podlegające zwrotowi w mediacji sądowej ustala się nie na postawie umowy stron z mediatorem, ale na podstawie Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 30.11.2005 r. w sprawie wysokości wynagrodzenia i podlegających zwrotowi wydatków mediatora w postępowaniu cywilnym. Po pierwsze, w sprawach o prawa majątkowe wynagrodzenie mediatora wynosi 1% wartości przedmiotu sporu, jednak nie mniej niż 30 zł i nie więcej niż 1000 zł za całość postępowania mediacyjnego (§ 2 ust. 1 rozporządzenia). Zatem wynagrodzenie mediatora nie jest zależne od czasu trwania mediacji, liczby spotkań mediacyjnych, charakteru sporu.

Czy umowa zawarta przed mediatorem poza sądem wiąże sąd?

Sąd może zatwierdzić ugodę zawartą przed mediatorem jeśli wystąpią o to z wnioskiem obie strony lub jedna z nich. Sąd nadaje wówczas takiej ugodzie klauzulę wykonalności (strony uiszczają za nią opłatę w wysokości 50 zł) i traktowana jest ona wówczas jakby została ona zawarta przed sądem. Sąd nie zatwierdzi ugody, która:

• zmierza do obejścia prawa,
• jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego,
• jest niezrozumiała lub zawiera sprzeczności.

II.Mediacja w innych sprawach ważnych dla rodziny w trakcie postępowania o rozwód lub separację.

Małżeństwo Nowickich nie ma szans na przetrwanie. Jeden z małżonków złożył wniosek o rozwód, małżonkowie musza ustalić podstawowe kwestie związane z rozwodem opieką na dziećmi, alimenty, podział majątku. Na jakich zasadach zrobią to w sądzie?

Art. 56 par. 1. Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego  stanowi, że jeżeli między małżonkami nastąpiłzupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód. Rozwód wymaga od stron podjęcia decyzji odnoszących się do przyszłości. Decyzje te dotyczą kwestii opieki nad dziećmi, spraw finansowych, własności oraz zawartych podczas trwania małżeństwa umów. W sprawach o rozwód mediacja może być także prowadzona w kierunku cofnięcia pozwu i pogodzenia stron.

Mediacja w sprawie opieki nad dziećmi.

W mediacji możliwe jest ustalenie zasad opieki nad dziećmi przez ich rodziców zarówno wtedy, gdy rozstali się oni będąc wcześniej małżeństwem, jak i wtedy, gdy tworzyli związek nieformalny.

Rozwodzący się małżonkowie podczas ustalania zasad opieki nad dziećmi muszą dojść do porozumienia w sprawach szczegółowych. Do takich spraw należy:

• ustalenie miejsca zamieszkania dziecka,
• porozumienie w sprawie ustalenia terminów i zasad odwiedzin,
• sposób spędzania przez dziecko wakacji i dni wolnych,
• świadczenia alimentacyjne i inne świadczenia materialne wobec dziecka,
• sprawy związane z edukacją dziecka (np. wybór szkoły),
• sposób leczenia,
• wyjazdy dziecka za granicę,
• inne kwestie wychowawcze.

Spór o opiekę jest niezwykle ważny strategicznie, gdyż jest to jednocześnie spór na temat przyszłości relacji pomiędzy partnerami. Ustalenie warunków na drodze mediacji może zmniejszyć niszczący i destrukcyjny wpływ negatywnych emocji zwykle towarzyszących rozwodowi. W procesie mediacji małżonkowie mają szansę na ustalenie między sobą wyżej omawianych kwestii w sposób bardzo szczegółowy, na co w sądzie w postępowaniu o rozwód nie ma czasu. W wyroku orzekającym rozwód sąd decyduje jedynie o miejscu przebywania dziecka, rozdzieleniu między rodziców kosztów jego utrzymania i kontaktach rodziców z dzieckiem. Rodzice nie mają okazji do ustalenia kontaktów i finansowania między sobą, ani zasad podejmowania decyzji w sprawach mających dla dziecka kluczowe znaczenie, tylko muszą sztywno dopasować się do decyzji sądu. W mediacji mogą natomiast ustalić między sobą każdą, nawet najdrobniejszą kwestię, która będzie musiała być przez drugą stronę respektowana.

Podział majątku, alimenty i zaspokojenie potrzeb rodziny.

Ustaleniom podlega także podział majątku, sposób korzystania ze wspólnego mieszkania, o jego podział lub przyznanie jednemu z małżonków. W każdej z wymienionych spraw sąd może na każdym etapie postępowania skierować strony do mediacji w celu porozumienia się co do kwestii spornych. Mediacja umożliwia stronom dojście do takiego kompromisu, który wspólnie tworzą i akceptują. Szansą na zwiększenie skuteczności i trwałości podjętych decyzji jest uwzględnienie obydwu perspektyw. Przedmiotem mediacji może być również podział poszczególnych składników majątku pomiędzy małżonków. Przykładem mogą być antyki lub przedmioty mające dla każdego z małżonków znaczenie sentymentalne, na co w postępowaniu sądowym nie ma miejsca ani czasu.
Kobiety, które nie chcą zakończenia małżeństwa, będą skłonne odmawiać porozumień w sprawach majątkowych i finansowych. Żona może spodziewać się, że dążący do rozwodu mąż będzie bardziej skłonny do ustępstw w sprawach o opiekę nad dziećmi, aniżeli w sprawach finansowych. Materialno – bytowa sytuacja rodziny ulega zmianie. Rozdzielenie wspólnych dotychczas zasobów powoduje pogorszenie sytuacji materialnej rodziny, a także przysparza więcej stresu w i tak już trudnej i złożonej sytuacji. Mediacja w sprawach materialnych może ten poziom stresu obniżyć i spowodować, że strony same podejmą decyzje dotyczące podziału poszczególnych części majątku.
Zarówno przed rozwodem, gdy została już przez małżonków podjęta decyzja o rozstaniu, jak i w trakcie rozwodu mediacja może pomóc ustalić warunki spłaty wspólnie zaciągniętych kredytów. Może ona również dotyczyć wysokości alimentów oraz wszystkich innych kwestii, które w przekonaniu rozwodzących się powinny zostać uzgodnione.

III. Mediacja w innych sprawach rodzinnych

W związku partnerskim pojawiły się problemy z wychowywaniem syna. Jakie ustalić zasady między partnerami dotyczące wychowywania dziecka?

W mediacji możliwe jest ustalenie zasad wychowywania dzieci przez ich rodziców lub opiekunów. Bardzo często między rodzicami lub opiekunami występują różnice zdań co do sposobu wychowywania dziecka, a to niejednokrotnie prowadzi do konfliktów o silnym podłożu emocjonalnym. Najczęściej ma to miejsce, gdy rodzice dziecka nie są małżeństwem. Podczas mediacji ustala się zasady, które uwzględniają obydwa punkty widzenia: tak matki, jak i ojca. Dokonanie takich ustaleń podkreśla troskę rodziców, ich dbałość i odpowiedzialność za przyszłość dziecka, nie jest przejawem walki o nie. To znacznie zwiększa ich skuteczność i pomaga w zachowaniu konsekwencji. W przeciwieństwie do sali rozpraw, sala mediacyjna jest idealnym miejscem do rozstrzygania spraw związanym z podejmowaniem decyzji w sprawach wychowania i opieki nad dzieckiem.